Hammadde saatlik oldu

Sanayi üretiminde; enerji fiyatlarındaki yükselme, tedarik sorunu, konteyner sıkıntısı, kurdaki dalgalanma nedeniyle yaşanan maliyet artışları, birçok sektöre olduğu gibi gıda sanayisine de yansımaya, oradan da marketleri etkilemeye başladı. Üretim maliyetlerindeki artışı, satış fiyatına yansıtan tedarik firmaları, bu kez de market raflarına girmekte zorlanıyor. İşin sanayi tarafı için gelişmeleri DÜNYA’ya değerlendiren Türkiye Gıda ve İçecek Sanayii Dernekleri Federasyonu (TGDF) Başkanı Şemsi Kopuz, “Sanayici üretim yapacak, hammadde soruyor. Bu sene ilk kez görüyorum. Eskiden fiyatlarımızı bir hafta hatta bir ay geçerli kılardık, şu anda günlük hatta saatlik fiyatlar veriliyor. ‘Şu saate kadar dönersen, şu fiyattan alırsın’ diyorlar. Sanayici de diyor ki, ‘Ben bunu alacağım, bu maliyeti ürüne yansıtacağım, peki bunu tüketici nasıl alacak? Bu durum neye gidiyor?” dedi. İşin market tarafında ise, bugünlerde en yoğun mesai harcayanların satın alma ekipleri olduğu belirtiliyor. Raflar boş kalmasın diye ürün tedarik eden, ancak yüksek fiyatlı ürünlerden dolayı talep düşüşüyle karşılaşan yöneticiler, bunun için farklı satın alma metodlarını devreye alıyor. Ancak perakende konusuna girmeden önce, işin sanayi, üretim boyutuna göz atmakta fayda var…

‘Fiyat garantisi alamıyoruz!’

TGDF Başkanı Şemsi Kopuz, 2017’den beri yaptıkları açıklamalarla, gıda zincirinde kırılma riskine karşı her zaman uyarıda bulunduklarını söyledi. Devletin gıdada üretim odaklı çalışması gerektiğinin altını çizen Kopuz, “Bu konuları sıklıkla gündeme getirdik. Türkiye’ye gıda ve tarımda Hollanda modelini önerdik. Pandemiyle birlikte sıkıntılar arttı. Sanayicinin bugün geldiği noktada, artık bizler, hammadde alımında sıkıntı yaşıyoruz. Saatlik fiyatlar veriliyor. Hammadde tedarikçilerinden fiyat garantisi alamıyoruz. Alarm çalıyor. Devletin üretimde pozisyonunu alması lazım. Hangi ürüne ne kadar ihtiyaç var, stoklarda ne kadar mal tutulmalı, pandemi süreci gibi konulara odaklanmak şart” dedi. ‘Kurlara yetişemiyoruz’ diye ekleyen Kopuz şunları söyledi: “Haydi diyelim ki, sanayici hammaddeye erişti, bunu nasıl rafa sokacak? Bir diğer soru da, bu, hangi alım gücüyle olacak?”

‘Sektörde küçülme olabilir’

Görüşünü aldığım bir perakende danışmanı, market satın almacılarının yüksek fiyatlı ürün alırken çekinceler yaşadığını ve alım miktarını azaltmaya başladıklarını anlattı. Bu durum, büyük zincirler için şu an için çok realize olmasa da, daha çok yerel marketlerin gündemine oturmaya başlamış durumda. ‘Uygun fiyatlı ürün’ modelinden, yüksek fiyatlı tedarik nedeniyle uzaklaşmak istemeyen yerel zincirler, raflardaki ürün çeşidini azaltma yoluna gidiyor. Şemsi Kopuz da, işte bu noktada devreye giriyor. Önümüzdeki dönemde hammadde fiyatlarındaki yükselme nedeniyle üretici KOBİ boyutundaki firmaları sıkıntılı günlerin beklediğine işaret eden Kopuz, “Belki kapasitelerini düşürecekler. Öte yandan istihdamı azaltma konusu devreye girebilir. Şu anda hammadde kıtlığı yok ama yarın bir gün üretim azalırsa, bu hammaddelerin gelme süreçlerinde sıkıntı olursa, doğru düzgün planlama olmazsa, bizi sıkıntılı günler bekler” dedi. İhracatçı firmaların bu durumdan çok etkilenmeyeceğini belirten Kopuz, “Gıda üretiminin maliyeti bu oranda artarken gıda fiyatlarının sabit kalmasını beklemek yanlış olur. Bir ülkenin üretim planlamasını, üretim maliyetlerini organize edemezsen bu sıkıntılar her zaman kapıyı çalar” diye konuştu.

Rafta ürün çeşidi azalıyor

Gelelim, işin perakende kısmına… Üretim maliyetindeki artışı fiyata yansıtan tedarikçilerin, rafa girme çabaları da artıyor. Onur Market Yönetim Kurulu Üyesi Erdal Tüfekçi, tedarikçilerin kur risklerinden dolayı maliyet hesabı yapamadıklarını, bu nedenle de zincir marketlere uzun vadeli fiyat veremediklerini söyledi. Tüfekçi, “Kur dalgalanmalarından dolayı tedarik sorunları ufak ufak kendini göstermeye başladı” diye konuştu. Tüfekçi şöyle devam etti: “Tedarikçinin girdi maliyetleri arttı, o kadar yüksek maliyet artışlarının fiyata yansımasını da, biz kabul etmiyoruz. Kabul etmeyince sorun oluşuyor. Ama biz de şöyle yapıyoruz: Tedarikçi firma fiyat yükseltiyor, biz o fiyatlardan alamayacağımızı söylüyoruz. Almıyoruz da… Şu anda stoklarla götürüyoruz. Daha önceki bağlantılarımız, stok seviyelerimiz iyi. Ancak şu an alım yaparken, örneğin ürünün mavi renkli olanını değil, beyazını alıyoruz, makarnanın o cinsini değil, bu cinsini alıyoruz. Yani ürün çeşidini azaltıyoruz.” Altunbilek Marketleri’nin sahibi Mustafa Altunbilek de, yüksek fiyatlardan dolayı önümüzdeki günlerde alım tonajlarını azaltabileceklerini söyledi. Örneğin sıvı yağ gibi bazı ürün gruplarında yüksek maliyetli olduğu için, volümlü satın alma yapamadıklarını kaydeden Altunbilek, “Müşteri markadan vazgeçmiyor. Ürün çeşidi değil ama alım miktarı düşebilir” dedi.

‘Haftanın 6 günü etiket değiştiriliyor’

Gıda fiyatlarındaki sürekli artış, market çalışanlarının da en önemli mesailerinden biri olmaya başladı. Raflarda üretim maliyetlerindeki artışla birlikte sürekli artan ürün fiyatlarını düzenlemek, ayrı bir çalışma gerektiriyor. Marketler arasındaki rekabetin artmasıyla birlikte sık sık devreye giren kampanyalar da buna eklenince, işi sadece raf ve etiket düzenleme olan çalışanların, durumdan şikayetçi olduğu belirtiliyor. Gıda perakendesinde uzun yıllardan beri çalışan bir yönetim danışmanı, “Geçen gün, bir markete gittiğimde, etiket değişimi yapan çalışanların, “Haftanın 6 günü etiket değiştirmek en önemli işimiz oldu. Genel müdürlük kapalı olduğu için bir tek pazar günü yapmıyoruz’ dediklerine kulak misafiri oldum“ dedi. Bugünlerde birçok market satın almacısının zor dönemden geçtiğini belirten danışman, “Market yönetimleri, üreticiye bir şey diyemiyor. Çünkü üretim maliyeti artıyor. Ancak ürünleri artık sınırlı sayıda alıyorlar. Amaç raflar boş kalmasın” diye konuştu.