UDY’nin bölgesel dağılımı

Avrupa ile bulunan ticari ve ekonomik iş birliği UDY alanına da yansımıştır. AB her zaman için lider yatırımcı ülke grubu olmuş ve ekonomik etkileşim yıllar içinde derinleşmiştir. Dünya’da en fazla yurtdışı yatırım gerçekleştiren ABD ise ülke bazında önde gelen yatırımcı ülkelerden biridir.

2005- 2007 döneminde AB kıtasından ülkemize gelen UDY akımlarında Hollanda, Yunanistan, Belçika ve Avusturya’dan gelen yatırımlar öne çıkmıştır. Yunanistan menşeli yatırımlar Finansbank’ın satın alınmasıyla sıçramış, bu işleme binaen yapılan sermaye artışları ve diğer pay devirleri sonrasında neredeyse sıfıra inmiştir. Belçika’dan yatırımlarda Fortisbank’ın kurulması ile Deniz Bank’ın satışı öne çıkmış ancak sonraki yıllarda münferit işlemler haricinde cılız kalmıştır. Hollanda UDY alanındaki merkezi (hub) konumunu Türkiye’de de sürdürmüş ve yıllar içinde pek çok sektördeki yatırımla kümülatif bazda lider yatırımcı ülke olmuştur.

Yatırım merkezi konumunda olup, ülkemizde de önemli yatırımcılardan olan bir diğer ülke ise Lüksemburg’dur. Lüksemburg’dan ülkemize yönelen yatırımlar büyük ölçüde ana merkezi başka ülkelerde yer alan firmalarca yürütülmektedir. Almanya, İngiltere, İtalya, Çin hatta Türk yatırımların yurtdışı bağlı kuruluşları tarafından yeniden yurtiçine yönlendirilmek için de Lüksemburg’da kurulu şirketler aracı olarak kullanılabilmektedir.

İngiltere, Almanya ve Fransa ise Türkiye pazarı ile nispeten çeşitli ve derinlikli yatırım ilişkileri kurmuştur. Bu ülkeler tarafından gerçekleştirilen çok çeşitli alanlardaki UDY hacmi yıllar içinde istikrarlı seyretmiştir.

Avusturya; imalat, enerji ve havalimanı gibi alanlarda büyük çaplı yatırımları ile azımsanamayacak bir yatırımcı ülkedir. İspanya ise Garanti Bankası’nı BBVA’nın satın alması ile Oyak Sigorta’nın Axa’ya devredilmesi ile bazı yıllarda öne çıkmıştır ancak UDY profili dar bir aralıkta seyretmiştir.

Rusya tarafından gerçekleştirilen UDY akımlarında başlıca rol oynayan sektör beklenebileceği üzere enerji sektörü iken metal işleme ve finans alanında da önemli yatırımlara rastlanmaktadır. İsviçre ise daha çok yatırım fonları aracılığıyla kârlı firma hisselerine yönelen talep ile Çin ve Japon menşeli şirketlerin yatırımlarına aracılık etmektedir. 

Dünya’nın lider yatırımcı ülkesi olan ABD, Türkiye’nin UDY serüveninde de dikkate değer bir rol oynamaktadır. Gıda imalatı, ulaştırma, finans, perakende, bilişim ve enerji gibi pek çok sektörde faaliyet gösteren markaların satın alımlarının yanında, bazı dönemlerde büyük yatırım bankaları münferit büyük projelere ortak olabilmektedir. ABD menşeli yatırımcıların sonraki yıllara sâri dağıtılmayan kâr tutarları, uzun vadeli UDY potansiyeli açısından önemlidir.

Birleşik Arap Emirlikleri, Katar, Kuveyt ve Suudi Arabistan tarafından gerçekleştirilen UDY işlemlerinde küçük ve orta ölçekli finans ve katılım bankaları dikkat çekmektedir. Körfez ülkelerinin telekomünikasyon, gayrimenkul ve perakende ticaret sektörlerinde de ilgileri mevcuttur. Körfez ülkeleri ekonomik yapılarını çeşitlendirme doğrultusunda adımlar atarak küresel imalat ve hizmet değer zincirlerine eklemlenme amacı gütmekte, dolayısıyla bir fırsat penceresi oluşturmaktadır.

2011 sonrasında Azerbaycan tarafından enerji sektörüne yönelen ilgi, enerji sektörü lehine gerçekleşen sektörel UDY çeşitlenmesinde önemli rol oynamıştır. Lübnan yatırımları ise ABD ve İngiltere’nin de tarafı olduğu, küçük ölçekli finans kuruluşlarını hedef almıştır.

Asya ülkelerinin küresel UDY alanındaki ağırlıkları artarken, Türkiye’deki mevcudiyetleri son 10 yıl içinde belirginleşmiştir. 2005-2010 döneminde Yakın ve Ortadoğu Bölgesi’nin toplam UDY içindeki payı %0,6 iken 2011-2021 döneminde %8,9’a yükselmiş, Orta Asya ve Uzak Doğu Bölgeleri’nin toplam UDY içindeki payı aynı dönemde %2,5’ten %7,7’ye ulaşmıştır.

Uzak Doğu ülkeleri arasında özellikle Çin ve Japonya gibi lider yurtdışı yatırımcı ülkelerin ilgisinin çeşitlilik arz ederek genişlemesi UDY potansiyeli açısından önemlidir. Zira 2020 yılında Japonya ve Çin-Hollanda’daki münhasır işlemler hariç tutulduğunda –Dünya genelinde ABD’nin ardından en fazla yurtdışı UDY stoku bulunan iki ülkedir. Yatırımcı ülke grubunun çeşitlenmesi, hem yerli şirketler açısından olumlu teknoloji ve bilgi yayılımı sürecini desteklemekte, hem de potansiyel yeni yatırımcılar için bir referans teşkil etmektedir. Referans etkisi Asya menşeli yatırımcılar için bir nebze daha etkilidir. Bu yatırımlar arasında öncü otomotiv markaları bulunduğu gibi Bank of Tokyo, Bank of China ve ICBC gibi başlıca finans kuruluşlarının da bulunması, Türkiye finans sektörünün Asya kıtasındaki cazibesini tespit etmek açısından önemlidir.

Burada dikkat çeken bir başka husus, Japon ve Çin kaynaklı UDY’nin, Avrupa ve ABD kıtasındaki vergi avantajı sağlayan ara ülkeler üzerinden gerçekleştirilmesidir. Zira Toyota, Honda, Panasonic, Fina Liman, Alibaba ve YKK Metal gibi dev yatırımcılar, ülkemizdeki operasyonlarını İngiltere, Hollanda, İsviçre ve Hong Kong üzerinden yürütmektedir.

Tayland’ın en büyük özel şirketi olan küresel bir gıda devi CP Gıda İşletmeleri’nin yatırımları ise Hong Kong ve Tayland’dan yönlendirilmektedir. Güney Kore’nin Hyundai, LG ve Samsung gibi lokomotif şirketleri öne çıkmakta iken, Malezya kaynaklı en önemli işlem Sabiha Gökçen Havalimanına ortak olunmasıdır. Oyak Çimento ile Asya’nın en büyük Çimento üreticilerinden Taiwan Cement’in birleşmesi ise en önemli UDY işlemi olmuştur.

Türkiye’de 2005-2021/Ağustos döneminde kümülatif UDY akımlarına göre önde gelen 25 yatırımcı ülke Grafik.2’de sıralanmaktadır.

Lider yatırımcı Hollanda, ikinci sırada gelen ABD’nin iki katına yakın bir UDY hacmi ile açık ara ilk sırada yer almaktadır. İlk 10 yatırımcı ülke arasındaki 8 ülke Avrupa ülkeleridir. İkinci ilk 10 ülkede ise yalnızca 3 Avrupa ülkesi bulunmakta iken Körfez Ülkelerinin ağırlığı yükselmektedir.

Daha önce de zikredildiği üzere UDY akımları ülkeler arası iktisadi eklemlenmeden kaçınılmaz olarak etkilenmekte ve ülkeler arasında vergisel ve yatırım ortamı farklılıkları yatırımcı ortaklarının pürüzsüz bir şekilde takibini zorlaştırmaktadır. Bazı durumlarda, ilk yatırımcı ülkelerde bulunan firmaların yatırım kararlarının yönlendirildiği nihai ülke farklı olabilmektedir. Bu durum örneğin İngiliz Virjin Adaları ve Cayman Adaları gibi neredeyse sadece kâğıt üstünde kurulan şirketlerin bulunduğu ülkelerin UDY hacimlerini olduğundan yüksek göstermektedir.

Özellikle Hollanda, Lüksemburg, İrlanda ve Birleşik Arap Emirlikleri gibi ülkelerin sunduğu vergi avantajları ve elverişli yatırım ortamı unsurları, büyük şirketlerin yatırımlarını bu ülkelerdeki Özel Amaçlı Şirketler aracılığıyla diğer ülkelere yönlendirmesine, dolayısıyla belirli bir ülkedeki UDY tutarının asli ülke yerine Özel Amaçlı Şirketlerin yerleşik bulunduğu ülkeye kaydedilmesine yol açmaktadır. Söz konusu çarpıklığın UDY analiz ve politika tasarımına etkisi muhakkaktır. Bu yüzden TCMB tarafından 2017 yılında ülkemizde UDY stokunun[1] ülkelere göre dağılımı, ilk yatırımcı ve nihai yatırımcı ülke olarak ayrıştırılmaya çalışılmıştır (Grafik.3 ve Grafik.4).

İngiltere, Almanya, Suudi Arabistan, ABD ve Japonya tarafından ülkemizde gerçekleştirilen UDY stoku nihai yatırımcı ülke sınıflamasına göre yükselmekte iken Hollanda, Lüksemburg, BAE ve İrlanda tarafından gerçekleştirilen UDY tutarı azalmaktadır. Diğer bir ifadeyle UDY stoku nihai yatırımcı sınıflamasına göre artan ülke yatırımlarının bir bölümünü, UDY stoku azalan diğer ülkelerdeki bağlı şirketler aracılığı ile yönlendirmektedir. Türkiye’de nihai yatırımcı UDY stoku yükselen ülkeler, ülkemizde halihazırda ilk yatırımcı olarak da önde gelen ülkelerdir.

İngiltere Dolaylı Yatırımlarında Hollanda ve İrlanda’yı kullanıyor

Nihai yatırımcı ülke sınıflamasına göre Türkiye’deki UDY hacmi azalan Hollanda’nın UDY stokunun %32’si farklı ülkelerde mukim yatırımcılar tarafından yönlendirilmektedir. Bu yatırımların yaklaşık yarısı (%49) İngiltere’ye aittir. İngiliz menşeli firmaların bir başka ara durağı ise İrlanda’dır. İrlanda menşeli UDY tutarının %88’inin nihai yatırımcısı farklıdır. Söz konusu dolaylı yatırımların %83’ü yine İngiltere’ye aittir.

Lüksemburg menşeli UDY’nin %38’inin nihai yatırımcı ülkesi farklıdır. Bu yatırımların %81’i Almanya menşeli firmalar tarafından yönlendirilmektedir. Birleşik Arap Emirlikleri yatırımlarının %77’sinin nihai yatırımcısı farklıdır. Bu yatırımların tamamına yakını (%96) Suudi Arabistan orijinlidir. 2017 yılına ait stok veriler UDY motifinin genel yapısına ilişkin önemli bilgiler sunmaktadır.

Kaynak:

[1] UDY akımı, yatırım faaliyeti ile ilişkili olarak ülkeye yurtdışından transfer edilen sermaye tutarını ifade ederken, UDY stoku belirli bir dönemde ülkemizde faaliyet gösteren uluslararası sermayeli firmaların toplam tahmini piyasa değerlerini ifade etmektedir.

Türkiye’nin UDY hikayesiEkonomi

Dünyada UDY eski günlerinden uzakEkonomi

Bir kavram olarak uluslararası doğrudan yatırımEkonomi

Gelişmiş ülkelerde uluslararası doğrudan yatırımEkonomi