Enerji ve ulaştırma bütçeyi zorladı

Merkezi Yönetim Bütçesi, 2022 Mart ayında 68 milyar 972 milyon TL açık verdi. Şubat ayında bütçe fazlası 69 milyar 737 milyon TL olarak gerçekleşmişti. Ocak ayında da fazla oluşması nedeniyle Ocak-Mart dönemini kapsayan 2022 ilk çeyreği, 30 milyar 809 milyon TL fazlayla kapatılmış oldu. Bütçenin ilk çeyrekteki performansındaki iyileşme, Merkez Bankası karı ve yedek akçesinin aktarılmasından kaynaklanıyor.

Mart ayında bütçe gelirleri 155 milyar 967 milyon TL; gelirler içinde vergi gelirleri 127 milyar 410 milyon TL olarak gerçekleşti. En yüksek vergi gelirleri artışı sırasıyla yüzde 127,1 artışla kurumlar vergisi, yüzde 112,1 ile ithalde alınan KDV ve yüzde 89,1 ile diğer gelirler ve yüzde 56,1 ile harçlarda oldu. Tüketim ve iç ekonomik aktiviteye ilişkin göstergelerden biri sayılan dahilde alınan KDV’de artış yüzde 34,8, ÖTV’de ise yüzde 38,9 olarak gerçekleşti.

Mart ayında bütçe giderleri bir önceki yıla göre yüzde 102,3 oranında artarak 571 milyar 715 milyon TL düzeyinde oldu. Faiz giderleri yüzde 89,3 oranında artarken, faiz hariç giderler yüzde 104,3 oranında arttı. Bütçenin ana harcama kalemleri olan, personel, SGK primleri, mal-hizmet alımları gibi kalemlerdeki artışlar yüzde 40-50 dolaylarında, fiyat ve bütçe gider artışlarıyla uyumlu olurken, kamu kuruluşları nitelikli dengenin bozulduğu gözlendi.

Yılın ilk çeyreğinde bütçe, Ocak ve Şubat aylarında Merkez Bankası karı transferinin ana etkisiyle fazlasını korudu. Yılın ilk çeyreğinde bütçe gelirleri bir önceki yıl aynı döneme göre yüzde 75,1 oranında arttı. Dönemsel olarak kurumlar vergisi ile ithalde alınan KDV sırasıyla yüzde 157,2 ve yüzde 117,2 oranında arttı.

Bütçe giderleri bir önceki yıl aynı döneme göre yüzde 79,8 oranında artarken, faiz giderleri yüzde 73,4 oranında artarak 84 milyar 839 milyon TL, faiz dışı giderler ise yüzde 78,9 oranında artarak 486 milyar 876 milyon TL oldu. En yüksek artış yüzde 691 ile borç verme kaleminde gerçekleşti.

Enerji ve ulaştırma sübvansiyonu ve görev zararları bütçeyi zorladı

Bütçeyi ilk çeyrekte enerji fiyatları artışı kaynaklı son dönemde yaşanan gelişmelerin oldukça zorladığı gözlendi. Mart ayında borç verme kalemi bir önceki yıl aynı aya göre yüzde 1033,3 oranında, cari transferler yüzde 85,7 oranında;  Ocak-Mart döneminde bir önceki yıl aynı döneme göre borç verme yüzde 691, cari transferler ise yüzde 67,4 oranında arttı.

Borç verme kalemi incelendiğinde yılın ilk çeyreğinde ulaşılan 63 milyar 457 milyon TL seviye ile, başlangıç ödeneği olan 61.2 milyar TL’nin aşıldığı gözlendi. Borç verme kalemi, bütçeden yatırım, sermaye artırımı ya da cari nitelikli olmayan ve ilgili alıcı tarafından geri ödemesi bulunan transferleri kapsıyor ancak bu kuruluşlar genellikle zarar eden ya da düşük karlarla çalışan kuruluşlar olduğu için bütçe alacağı olarak birikiyor. Türkiye bu türden kalemler için zaman zaman mahsuplaşma yapmak zorunda kalmıştı.

Borç verme kaleminde, Ocak-Mart döneminde maliyetinin altında satış yaptığı belirtilen BOTAŞ’a verilen borç 52,5 milyar TL oldu. BOTAŞ’ı 2.4 milyar TL ile TCDD izledi. Borç verme kalemi içinde, gerçekte sosyal yardımların ağırlıklı olduğu hane halkına 2.3 milyar TL’lik borç verme görülürken, özel şirketlere borç verme kalemi ise 1.4 milyar TL oldu.

Bütçede, eskiden görev zararı olarak adlandırılan cari transferler; KİT ya da kamu iktisadi kurumlarına sübvansiyon, destek vb. zararına faaliyet yürüten ya da kamunun destekleme vb. faaliyeti ile görevlendirilen, (sosyal güvenlik açık ve devlet katkısını da içeren) işler nedeniyle verilen kalemde de yüksek miktarlar dikkat çekti. Cari transferler kalemi altında 223 milyar 999 milyon TL harcandı. Bu kalemde başlangıç bütçesinin yüzde 34’ü harcandı. Cari transferlerde SGK’ya 30.7 milyar TL, Ziraat Bankasına 1 milyar 794, Halkbank’a 2 milyar 134 milyon TL olmak üzere  3 milyar 928 milyon TL cari transfer yapıldı.